รู้ทันโรคติดเชื้อฉวยโอกาส

โรคเอดส์  เป็นระยะสุดท้ายของการติดเชื้อเอชไอวี ทำให้ระบบภูมิคุ้มกันร่างกายของผู้ป่วยนั้นถูกทำลายจนไม่สามารถต้านทานต่อโรค หรือการติดเชื้ออื่น ๆ เช่น แบคทีเรีย ไวรัส เชื้อรา โปรโตซัว ซึ่งปกติไม่ทำให้เกิดโรคในคนที่มีสุขภาพปกติ แต่สามารถเกิดได้กับผู้ป่วย บางครั้งอาจรุนแรงเป็นเหตุทำให้ผู้ป่วยเสียชีวิตได้

โรคติดเชื้อฉวยโอกาส คืออะไร

โรคติดเชื้อฉวยโอกาส Opportunistic Infections คือ การติดเชื้อที่มีสาเหตุมาจากเชื้อโรคที่จะไม่ค่อยเกิดกับคนที่มีระบบภูมิคุ้มกันที่สมบูรณ์ดี แต่สามารถทำให้เกิดความเจ็บป่วยได้ในผู้ที่มีภูมิคุ้มกันอ่อนแอ ซึ่งมักจะพบในผู้ป่วยโรคเอดส์ และผู้ติดเชื้อเอชไอวีได้  โดยติดเชื้อที่เกิดจาก แบคทีเรีย , เชื้อรา , ปรสิต หรือไวรัส 

ประเภทของการติดเชื้อฉวยโอกาส

เชื้อโรคหลากหลายชนิดมีส่วนเกี่ยวข้องกับการติดเชื้อฉวยโอกาสซึ่งสามารถแบ่งประเภทได้ ดังนี้

แบคทีเรีย

• • • Clostridioides difficile (เดิมเรียกว่า Clostridium difficile ) เป็นสายพันธุ์ของเชื้อแบคทีเรียที่เป็นที่รู้จักที่จะทำให้เกิดการติดเชื้อในระบบทางเดินอาหาร
    • Legionella pneumophila เป็นเชื้อแบคทีเรียที่เป็นสาเหตุ ของโรคลูกจ้างมีการติดเชื้อระบบทางเดินหายใจ
    • Mycobacterium avium ซับซ้อน (MAC) เป็นกลุ่มของทั้งสองแบคทีเรีย M. aviumและ M. intracellulareที่มักจะร่วมการติดเชื้อที่นำไปสู่การติดเชื้อปอด ที่เรียกว่าเชื้อติดเชื้อ avium intracellulare
    • Mycobacterium tuberculosis เป็นแบคทีเรียชนิดหนึ่งที่ทำให้เกิดวัณโรคซึ่งเป็นเชื้อทางเดินหายใจ 
    • Pseudomonas aeruginosa เป็นแบคทีเรียที่อาจทำให้เกิดการติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจ มักเกี่ยวข้องกับโรคซิสติกไฟโบรซิส
    • ซัลโมเนลลา เป็นแบคทีเรียประเภทหนึ่งซึ่งทราบกันดีว่าทำให้เกิดการติดเชื้อในระบบทางเดินอาหาร 
    • Staphylococcus aureus เป็นแบคทีเรียที่รู้จักกันว่าทำให้เกิดการติดเชื้อที่ผิวหนังและภาวะติดเชื้อในกลุ่มโรคอื่น ๆ ยวดเชื้อ S. aureusมีการพัฒนาหลายดื้อยาสายพันธุ์รวมทั้งเชื้อ MRSA
    • Streptococcus pneumoniae เป็นแบคทีเรียที่ทำให้เกิดการติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจ
    • Streptococcus pyogenes (หรือที่เรียกว่า Streptococcus group A) เป็นแบคทีเรียที่สามารถก่อให้เกิดโรคต่างๆได้เช่นโรคพุพองและคอ strepตลอดจนโรคอื่น ๆ ที่ร้ายแรงกว่า

เชื้อรา

• • • แอสเปอร์จิลลัส เป็นเชื้อราที่มักเกี่ยวข้องกับการติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจ
    • Candida albicans เป็นเชื้อราชนิดหนึ่งที่เกี่ยวข้องกับเชื้อราในช่องปาก และการติดเชื้อในระบบทางเดินอาหาร
    • Coccidioides immitis เป็นเชื้อราที่รู้จักกันในชื่อ Coccidioidomycosisหรือที่เรียกกันทั่วไปว่า Valley Fever
    • Cryptococcus neoformans เป็นเชื้อราที่เป็นสาเหตุของ cryptococcosisซึ่งสามารถนำไปสู่การติดเชื้อในปอด เช่นเดียวกับการติดเชื้อในระบบประสาทเช่นเยื่อหุ้มสมองอักเสบ
    • Histoplasma capsulatum เป็นสายพันธุ์ของเชื้อราที่รู้จักกันเพื่อก่อให้เกิด histoplasmosisซึ่งสามารถนำเสนอกับอาร์เรย์ของอาการ แต่มักจะเกี่ยวข้องกับการติดเชื้อระบบทางเดินหายใจ 
    • destructans Pseudogymnoascus (เดิมชื่อ Geomyces destructans ) เป็นเชื้อราที่เป็นสาเหตุของซินโดรมสีขาวจมูกในค้างคาว
    • Microsporidia เป็นกลุ่มของเชื้อราที่แพร่เชื้อไปทั่วอาณาจักรสัตว์ชนิดหนึ่งซึ่งสามารถทำให้เกิด microsporidiosisในโฮสต์ของมนุษย์ที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง
    • Pneumocystis jirovecii (เดิมเรียกว่า Pneumocystis carinii ) เป็นเชื้อราที่ทำให้เกิดโรคปอดบวม pneumocystisซึ่งเป็นการติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจ

ปรสิต

• • • Cryptosporidium เป็นโปรโตซัวที่ติดเชื้อระบบทางเดินอาหาร
    • Toxoplasma gondii เป็นโปรโตซัวที่รู้จักกันในการก่อให้เกิดโรคท็อกโซพลาสโมซิส

ไวรัส

• • • Cytomegalovirus เป็นกลุ่มของไวรัสฉวยโอกาสซึ่งมักเกี่ยวข้องกับการติดเชื้อทางเดินหายใจ
    • Human Polyomavirus 2 (หรือที่เรียกว่า JC virus) เป็นที่ทราบกันดีว่าทำให้เกิดโรคเม็ดเลือดขาวหลายชนิด ( progressive multifocal leukoencephalopathy (PML)) 
    • Human herpesvirus 8 (หรือที่เรียกว่า Kaposi sarcoma-associated herpesvirus) เป็นไวรัสที่เกี่ยวข้องกับ Kaposi sarcomaซึ่งเป็นมะเร็งชนิดหนึ่ง
    • Herpes Simplex Virus เป็นไวรัสที่ทำให้เกิดโรคเริม (Herpes)
    • ไวรัสตับอักเสบซี (HCV)  เป็นไวรัสที่ทำให้เกิดการอักเสบของตับน้อยๆ แต่เรื้อรัง ทำให้เกิดพังผืดในตับ นำไปสู่ภาวะตับแข็งและมีโอกาสเกิดมะเร็งตับในที่สุด

 

การติดโรคฉวยโอกาสที่อาจเกิดขึ้นเมื่อ CD4 อยู่ในระดับต่าง ๆ

 

• จำนวน CD4 อยู่ในระดับ 200-500/µL
  • • ปอดอักเสบ (ส่วนใหญ่จากเชื้อแบคทีเรีย)
    • วัณโรคปอด หรือ Tuberculosis (TB)
    • การติดเชื้อยีสต์ในปากและช่องคลอด
    • งูสวัด
    • Oral hairy leukoplakia – ลิ้นหรือกระพุ้งแก้มเป็นฝ้าขาว
    • Kaposi’s sarcoma – โรคมะเร็งผิวหนังคาโปซี
• จำนวน CD4 อยู่ในระดับ100-200/µL
  • • โรคที่กล่าวมาแล้วข้างต้น (ระดับ 200-500/µL)
    • ปอดอักเสบจากเชื้อนิวโมซีสตีส แครินีอาย (พีซีพี) 
    • Pneumocystis carinii (PCP) ท้องร่วงเรื้อรัง
• จำนวน CD4 อยู่ในระดับ50-100/µL
  • • โรคที่กล่าวมาแล้วข้างต้น (ระดับ100-200/µL)
    • สมองอักเสบ (ส่วนใหญ่จากเชื้อท็อกโซพลาสโมซิส – toxoplasmosis)
    • หลอดอาหารอักเสบจากเชื้อยีสต์ หรือไวรัส เยื่อหุ้มสมองอักเสบ (ส่วนใหญ่จากเชื้อราคริปโตค็อกคัส – cryptococcus)
    • วัณโรคปอด
    • เริมเรื้อรัง
    • Primary brain lymphoma
• จำนวน CD4 อยู่ในระดับ < 50 /µL
  • • โรคที่กล่าวมาแล้วข้างต้น (ระดับ50-100/µL)
    • การติดเชื้อใกลุ่มมัยโคแบคทีเรียเอเวียม (แม็ค) Mycobacterium avium complex (MAC)
    • จอประสาทตาอักเสบ 
    • ท้องร่วง 
    • สมองอักเสบ จากเชื้อชัยโตเมกาโลไวรัส (ซีเอ็มวี)Cytomegalovirus (CMV)

สาเหตุของการติดเชื้อโรคฉวยโอกาส

ภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่อง หรือภูมิคุ้มกันบกพร่องมีลักษณะเฉพาะ คือ การไม่มี หรือการหยุดชะงักในส่วนประกอบของระบบภูมิคุ้มกัน ซึ่งนำไปสู่ระดับภูมิคุ้มกัน และภูมิคุ้มกันต่อเชื้อโรคที่ต่ำกว่าปกติ อาจเกิดจากหลายปัจจัย ได้แก่ :

• • • ภาวะทุพโภชนาการ
    • ความเหนื่อยล้า
    • การติดเชื้อซ้ำ
    • สารกระตุ้นภูมิคุ้มกันสำหรับผู้รับการปลูกถ่ายอวัยวะ
    • การติดเชื้อเอชไอวีขั้นสูง
    • เคมีบำบัดสำหรับมะเร็ง
    • ความบกพร่องทางพันธุกรรม
    • ความเสียหายของผิวหนัง
    • การรักษาด้วยยาปฏิชีวนะที่นำไปสู่การหยุดชะงักของจุลินทรีย์ทางสรีรวิทยาจึงทำให้จุลินทรีย์บางชนิดสามารถเอาชนะผู้อื่นและกลายเป็นเชื้อโรคได้ (เช่นการหยุดชะงักของจุลินทรีย์ในลำไส้อาจทำให้เกิดการติดเชื้อClostridium difficile )
    • ขั้นตอนทางการแพทย์
    • การตั้งครรภ์
    • ความชรา
    • เม็ดเลือดขาว (เช่นneutropeniaและlymphocytopenia )
    • ไหม้

อาการติดเชื้อโรคฉวยโอกาส

• • • ปอดอักเสบ   ไข้ อ่อนเพลีย น้ำหนักลด ไอ หายใจลำบาก เหงื่อออกตอนกลางคืน
    • สมองอักเสบ   ไม่ค่อยรู้สึกตัว สับสน เป็นอัมพาตบริใวณใบหน้า ชัก ปวดหัวอย่างรุนแรง ไข้
    • กระเพาะอาหารและลำไส้อักเสบ   ท้องเสีย ปวดเกร็งในท้อง คลื่นไส้ อาเจียน อ่อนเพลีย ท้องอืด น้ำหนักลด เบื่ออาหาร ท้องผูก แห้งน้ำ
    • วัณโรค   ไอ น้ำหนักลด เหงื่อออกตอนกลางคืน อ่อนเพลีย ไข้ ต่อมน้ำเหลืองโต อาจแพร่ไปยังส่วนอื่น ๆ เช่น ระบบประสาทกลาง ทางเดินอาหาร กระดูก เป็นต้น
    • การติดเชื้อแพร่กระจาย   ไข้ เหงื่อออกตอนกลางคืน อ่อนเพลีย น้ำหนักลด ท้องเสีย  ซีด ปวดท้อง ไม่มีแรง มึนงง คลื่นไส้ อาเจียน ต่อมน้ำเหลืองโ ตับโต
    • เยื่อหุ้มสมองอักเสบ   ม้ามโต ปวดศรีษะ คอแข็ง ครั่นเนื้อครั่นตัว ไข้ คลื่นไส้ อ่อนเพลีย เบื่ออาหาร ไม่ค่อยรู้สึกตัว
    • การติดเชื้อยีสต์ในปาก   มีฝ้าขาวในปาก เหงือก ลิ้น และกระพุ่งแก้ม เบื่ออาหาร
    • การติดเชื้อยีสต์ในช่องคลอด   แสบ คันในช่องคลอด ตกขาว
    • Histoplasmosis   ไข้ น้ำหนักลด มีรอยโรคบนผิวหนัง หายใจลำบาก ซีด ต่อมน้ำเหลืองโต
    • จอประสาทตาอักเสบจากเชื้อ CMV   มองไม่เห็น เห็นอะไรลอยไปลอยมาโดยไม่มีวัตถุจริง เห็นแสงแวบ
    • ลำไส้อักเสบ   ท้องเสีย น้ำหนักลด ปวดท้อง
    • เริม   ตุ่มน้ำพองใสบนผิวหนัง ปวดแสบปวดร้อน มีแผล คันบริเวณริมฝีปาก ทวารหนัก อวัยวะเพศ
    • อีสุกอีใส และงูสวัด   คัน ปวดแสบปวดร้อน ตุ่มน้ำพองใสบนผิวหนังเป็นกลุ่มๆ ไข้ ปวดกล้ามเนื้อ ครั่นเนื้อครั่นตัว ผื่นผิวหนัง
    • Kaposi’s sarcoma   รอยโรคบนผิวหนังสีม่วง บริเวณใบหน้า อวัยวะเพศ แขนขา ในปาก หรืออวัยวะภายใน
    • หูดบริเวณอวัยวะเพศ   หูดบริเวณอวัยวะเพศ หรือ ทวารหนัก
    • เนื้องอกบริเวณอวัยวะเพศ   มะเร็งปากมดลูก หรือ ทวารหนัก
    • Oral “hairy” leukoplakia   รอยโรคสีขาวบริเวณข้างลิ้น หรือกระพุ้งแก้ม ไม่เจ็บ
    • เนื้องอกในระบบประสาท   สับสน ทำอะไรช้าลง พฤติกรรมเปลี่ยนแปลง ชัก

การรักษา และยาป้องกันโรคติดเชื้อโรคฉวยโอกาส

การรักษาขึ้นอยู่กับชนิดของโรคติดเชื้อฉวยโอกาส บุคคลที่มีความเสี่ยงสูงจะติดเชื้อ มักจะได้รับยาป้องกันโรค เพื่อป้องกันการติดเชื้อ ดูจากระดับความเสี่ยงของผู้ป่วยในการติดเชื้อฉวยโอกาส โดยใช้จำนวนทีเซลล์ CD4 ของผู้ป่วย ในการรักษาดังนี้: 

การติดเชื้อ                                                                                                    ควรให้ยาป้องกันโรคเมื่อใด

• Pneumocystis jirovecii                                 CD4 <200 เซลล์ / mm3 หรือCandidasis oropharyngeal (ดง)
• Toxoplasma gondii                                           CD4 <100 เซลล์ / ลบ.ม. และเป็นบวก Toxoplasma gondii 
•                                                                                             IgG immunoassay
• Mycobacterium avium คอมเพล็กซ์        CD4 <50

การป้องกันโรคติดเชื้อโรคฉวยโอกาส

การติดเชื้อฉวยโอกาสอาจทำให้เกิดโรครุนแรง จึงให้ความสำคัญกับมาตรการป้องกันการติดเชื้อเป็นอย่างมาก กลยุทธ์ดังกล่าวมักจะรวมถึงการฟื้นฟูระบบภูมิคุ้มกันโดยเร็วที่สุดหลีกเลี่ยงการสัมผัสกับสารติดเชื้อและการใช้ยาต้านจุลชีพ หรือ ยาป้องกันโรค เพื่อต่อต้านการติดเชื้อเฉพาะโรค

ฟื้นฟูระบบภูมิคุ้มกัน

• • • ในผู้ป่วยที่ติดเชื้อเอชไอวี การเริ่มการรักษาด้วยยาต้านไวรัสมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการฟื้นฟูระบบภูมิคุ้มกัน และลดอัตราการติดเชื้อฉวยโอกาส
    • ในผู้ป่วยที่ได้รับเคมีบำบัดการเสร็จสิ้น และการฟื้นตัวจากการรักษาเป็นวิธีหลักในการฟื้นฟูระบบภูมิคุ้มกัน ในกลุ่มย่อยที่เลือกของผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงสูงสามารถใช้ปัจจัยกระตุ้นของอาณานิคม granulocyte (G-CSF)เพื่อช่วยในการฟื้นฟูระบบภูมิคุ้มกัน

หลีกเลี่ยงการสัมผัสเชื้อ

• • • การรับประทานเนื้อสัตว์ หรือไข่ ที่ไม่ผ่านการปรุงสุก ผลิตภัณฑ์นม หรือน้ำผลไม้ที่ไม่ผ่านการฆ่าเชื้อ
    • แหล่งที่เป็นไปได้ของวัณโรค (สถานพยาบาลที่มีความเสี่ยงสูง และ ผู้ป่วยที่เป็นวัณโรค)
    • การสัมผัสอุจจาระทางปาก
    • การสัมผัสกับสัตว์เลี้ยงในฟาร์มโดยเฉพาะผู้ที่มีอาการท้องร่วง: แหล่งที่มาของToxoplasma gondii , Cryptosporidium parvum
    • อุจจาระแมว แหล่งที่มาของToxoplasma gondii , Bartonella spp .
    • ดิน / ฝุ่นในพื้นที่ที่มีเป็นที่รู้จักกัน histoplasmosis , coccidiomycosis
    • สัตว์เลื้อยคลานนก และเป็ดที่มีเป็นแหล่งทั่วไปของเชื้อ Salmonella
    • การมีเพศสัมพันธ์ที่ไม่มีการป้องกันที่มีบุคคลที่มีที่รู้จักกันการติดเชื้อติดต่อทางเพศสัมพันธ์

อ่านบทความอื่น ๆ ที่น่าสนใจ

• ความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับการใช้ยาต้านเอชไอวี (ARV)
• สิทธิประโยชน์ผู้ป่วยโรคเอดส์ และผู้ติดเชื้อเอชไอวี

อ้างอิงข้อมูลจากเว็บไซต์ :

• การติดเชื้อตามโอกาส https://hmong.in.th/wiki/Opportunistic_infection
• การติดเชื้อโรคฉวยโอกาส https://ym2m.lovecarestation.com/การติดเชื้อโรคฉวยโอกาส/

Opportunistic Infectionsสาเหตุของการติดเชื้อโรคฉวยโอกาสโรคติดเชื้อฉวยโอกาส