รู้ทันโรคติดเชื้อฉวยโอกาส - แผนที่ตรวจเอชไอวี

โรคเอดส์ เป็นระยะสุดท้ายของการติดเชื้อเอชไอวี ทำให้ระบบภูมิคุ้มกันร่างกายของผู้ป่วยนั้นถูกทำลายจนไม่สามารถต้านทานต่อโรค หรือการติดเชื้ออื่น ๆ เช่น แบคทีเรีย ไวรัส เชื้อรา โปรโตซัว ซึ่งปกติไม่ทำให้เกิดโรคในคนที่มีสุขภาพปกติ แต่สามารถเกิดได้กับผู้ป่วย บางครั้งอาจรุนแรงเป็นเหตุทำให้ผู้ป่วยเสียชีวิตได้

โรคติดเชื้อฉวยโอกาส คืออะไร

Table of Contents

โรคติดเชื้อฉวยโอกาส Opportunistic Infections คือ การติดเชื้อที่มีสาเหตุมาจากเชื้อโรคที่จะไม่ค่อยเกิดกับคนที่มีระบบภูมิคุ้มกันที่สมบูรณ์ดี แต่สามารถทำให้เกิดความเจ็บป่วยได้ในผู้ที่มีภูมิคุ้มกันอ่อนแอ ซึ่งมักจะพบในผู้ป่วยโรคเอดส์ และผู้ติดเชื้อเอชไอวีได้ โดยติดเชื้อที่เกิดจาก แบคทีเรีย , เชื้อรา , ปรสิต หรือไวรัส

ประเภทของการติดเชื้อฉวยโอกาส

เชื้อโรคหลากหลายชนิดมีส่วนเกี่ยวข้องกับการติดเชื้อฉวยโอกาสซึ่งสามารถแบ่งประเภทได้ ดังนี้

แบคทีเรีย

- - Clostridioides difficile (เดิมเรียกว่า Clostridium difficile ) เป็นสายพันธุ์ของเชื้อแบคทีเรียที่เป็นที่รู้จักที่จะทำให้เกิดการติดเชื้อในระบบทางเดินอาหาร
  - Legionella pneumophila เป็นเชื้อแบคทีเรียที่เป็นสาเหตุ ของโรคลูกจ้างมีการติดเชื้อระบบทางเดินหายใจ
  - Mycobacterium avium ซับซ้อน (MAC) เป็นกลุ่มของทั้งสองแบคทีเรีย M. aviumและ M. intracellulareที่มักจะร่วมการติดเชื้อที่นำไปสู่การติดเชื้อปอด ที่เรียกว่าเชื้อติดเชื้อ avium intracellulare
  - Mycobacterium tuberculosis เป็นแบคทีเรียชนิดหนึ่งที่ทำให้เกิดวัณโรคซึ่งเป็นเชื้อทางเดินหายใจ
  - Pseudomonas aeruginosa เป็นแบคทีเรียที่อาจทำให้เกิดการติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจ มักเกี่ยวข้องกับโรคซิสติกไฟโบรซิส
  - ซัลโมเนลลา เป็นแบคทีเรียประเภทหนึ่งซึ่งทราบกันดีว่าทำให้เกิดการติดเชื้อในระบบทางเดินอาหาร
  - Staphylococcus aureus เป็นแบคทีเรียที่รู้จักกันว่าทำให้เกิดการติดเชื้อที่ผิวหนังและภาวะติดเชื้อในกลุ่มโรคอื่น ๆ ยวดเชื้อ S. aureusมีการพัฒนาหลายดื้อยาสายพันธุ์รวมทั้งเชื้อ MRSA
  - Streptococcus pneumoniae เป็นแบคทีเรียที่ทำให้เกิดการติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจ
  - Streptococcus pyogenes (หรือที่เรียกว่า Streptococcus group A) เป็นแบคทีเรียที่สามารถก่อให้เกิดโรคต่างๆได้เช่นโรคพุพองและคอ strepตลอดจนโรคอื่น ๆ ที่ร้ายแรงกว่า

เชื้อรา

- - แอสเปอร์จิลลัส เป็นเชื้อราที่มักเกี่ยวข้องกับการติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจ
  - Candida albicans เป็นเชื้อราชนิดหนึ่งที่เกี่ยวข้องกับเชื้อราในช่องปาก และการติดเชื้อในระบบทางเดินอาหาร
  - Coccidioides immitis เป็นเชื้อราที่รู้จักกันในชื่อ Coccidioidomycosisหรือที่เรียกกันทั่วไปว่า Valley Fever
  - Cryptococcus neoformans เป็นเชื้อราที่เป็นสาเหตุของ cryptococcosisซึ่งสามารถนำไปสู่การติดเชื้อในปอด เช่นเดียวกับการติดเชื้อในระบบประสาทเช่นเยื่อหุ้มสมองอักเสบ
  - Histoplasma capsulatum เป็นสายพันธุ์ของเชื้อราที่รู้จักกันเพื่อก่อให้เกิด histoplasmosisซึ่งสามารถนำเสนอกับอาร์เรย์ของอาการ แต่มักจะเกี่ยวข้องกับการติดเชื้อระบบทางเดินหายใจ
  - destructans Pseudogymnoascus (เดิมชื่อ Geomyces destructans ) เป็นเชื้อราที่เป็นสาเหตุของซินโดรมสีขาวจมูกในค้างคาว
  - Microsporidia เป็นกลุ่มของเชื้อราที่แพร่เชื้อไปทั่วอาณาจักรสัตว์ชนิดหนึ่งซึ่งสามารถทำให้เกิด microsporidiosisในโฮสต์ของมนุษย์ที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง
  - Pneumocystis jirovecii (เดิมเรียกว่า Pneumocystis carinii ) เป็นเชื้อราที่ทำให้เกิดโรคปอดบวม pneumocystisซึ่งเป็นการติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจ

ปรสิต

- - Cryptosporidium เป็นโปรโตซัวที่ติดเชื้อระบบทางเดินอาหาร
  - Toxoplasma gondii เป็นโปรโตซัวที่รู้จักกันในการก่อให้เกิดโรคท็อกโซพลาสโมซิส

ไวรัส

- - Cytomegalovirus เป็นกลุ่มของไวรัสฉวยโอกาสซึ่งมักเกี่ยวข้องกับการติดเชื้อทางเดินหายใจ
  - Human Polyomavirus 2 (หรือที่เรียกว่า JC virus) เป็นที่ทราบกันดีว่าทำให้เกิดโรคเม็ดเลือดขาวหลายชนิด ( progressive multifocal leukoencephalopathy (PML))
  - Human herpesvirus 8 (หรือที่เรียกว่า Kaposi sarcoma-associated herpesvirus) เป็นไวรัสที่เกี่ยวข้องกับ Kaposi sarcomaซึ่งเป็นมะเร็งชนิดหนึ่ง
  - Herpes Simplex Virus เป็นไวรัสที่ทำให้เกิดโรคเริม (Herpes)
  - ไวรัสตับอักเสบซี (HCV) เป็นไวรัสที่ทำให้เกิดการอักเสบของตับน้อยๆ แต่เรื้อรัง ทำให้เกิดพังผืดในตับ นำไปสู่ภาวะตับแข็งและมีโอกาสเกิดมะเร็งตับในที่สุด

การติดโรคฉวยโอกาสที่อาจเกิดขึ้นเมื่อ CD4 อยู่ในระดับต่าง ๆ

จำนวน CD4 อยู่ในระดับ 200-500/µL
- - ปอดอักเสบ (ส่วนใหญ่จากเชื้อแบคทีเรีย)
  - วัณโรคปอด หรือ Tuberculosis (TB)
  - การติดเชื้อยีสต์ในปากและช่องคลอด
  - งูสวัด
  - Oral hairy leukoplakia – ลิ้นหรือกระพุ้งแก้มเป็นฝ้าขาว
  - Kaposi’s sarcoma – โรคมะเร็งผิวหนังคาโปซี
จำนวน CD4 อยู่ในระดับ100-200/µL
- - โรคที่กล่าวมาแล้วข้างต้น (ระดับ 200-500/µL)
  - ปอดอักเสบจากเชื้อนิวโมซีสตีส แครินีอาย (พีซีพี)
  - Pneumocystis carinii (PCP) ท้องร่วงเรื้อรัง
จำนวน CD4 อยู่ในระดับ50-100/µL
- - โรคที่กล่าวมาแล้วข้างต้น (ระดับ100-200/µL)
  - สมองอักเสบ (ส่วนใหญ่จากเชื้อท็อกโซพลาสโมซิส – toxoplasmosis)
  - หลอดอาหารอักเสบจากเชื้อยีสต์ หรือไวรัส เยื่อหุ้มสมองอักเสบ (ส่วนใหญ่จากเชื้อราคริปโตค็อกคัส – cryptococcus)
  - วัณโรคปอด
  - เริมเรื้อรัง
  - Primary brain lymphoma
จำนวน CD4 อยู่ในระดับ < 50 /µL
- - โรคที่กล่าวมาแล้วข้างต้น (ระดับ50-100/µL)
  - การติดเชื้อใกลุ่มมัยโคแบคทีเรียเอเวียม (แม็ค) Mycobacterium avium complex (MAC)
  - จอประสาทตาอักเสบ
  - ท้องร่วง
  - สมองอักเสบ จากเชื้อชัยโตเมกาโลไวรัส (ซีเอ็มวี)Cytomegalovirus (CMV)

สาเหตุของการติดเชื้อโรคฉวยโอกาส

ภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่อง หรือภูมิคุ้มกันบกพร่องมีลักษณะเฉพาะ คือ การไม่มี หรือการหยุดชะงักในส่วนประกอบของระบบภูมิคุ้มกัน ซึ่งนำไปสู่ระดับภูมิคุ้มกัน และภูมิคุ้มกันต่อเชื้อโรคที่ต่ำกว่าปกติ อาจเกิดจากหลายปัจจัย ได้แก่ :

- - ภาวะทุพโภชนาการ
  - ความเหนื่อยล้า
  - การติดเชื้อซ้ำ
  - สารกระตุ้นภูมิคุ้มกันสำหรับผู้รับการปลูกถ่ายอวัยวะ
  - การติดเชื้อเอชไอวีขั้นสูง
  - เคมีบำบัดสำหรับมะเร็ง
  - ความบกพร่องทางพันธุกรรม
  - ความเสียหายของผิวหนัง
  - การรักษาด้วยยาปฏิชีวนะที่นำไปสู่การหยุดชะงักของจุลินทรีย์ทางสรีรวิทยาจึงทำให้จุลินทรีย์บางชนิดสามารถเอาชนะผู้อื่นและกลายเป็นเชื้อโรคได้ (เช่นการหยุดชะงักของจุลินทรีย์ในลำไส้อาจทำให้เกิดการติดเชื้อClostridium difficile )
  - ขั้นตอนทางการแพทย์
  - การตั้งครรภ์
  - ความชรา
  - เม็ดเลือดขาว (เช่นneutropeniaและlymphocytopenia )
  - ไหม้

อาการติดเชื้อโรคฉวยโอกาส

- - ปอดอักเสบ ไข้ อ่อนเพลีย น้ำหนักลด ไอ หายใจลำบาก เหงื่อออกตอนกลางคืน
  - สมองอักเสบ ไม่ค่อยรู้สึกตัว สับสน เป็นอัมพาตบริใวณใบหน้า ชัก ปวดหัวอย่างรุนแรง ไข้
  - กระเพาะอาหารและลำไส้อักเสบ ท้องเสีย ปวดเกร็งในท้อง คลื่นไส้ อาเจียน อ่อนเพลีย ท้องอืด น้ำหนักลด เบื่ออาหาร ท้องผูก แห้งน้ำ
  - วัณโรค ไอ น้ำหนักลด เหงื่อออกตอนกลางคืน อ่อนเพลีย ไข้ ต่อมน้ำเหลืองโต อาจแพร่ไปยังส่วนอื่น ๆ เช่น ระบบประสาทกลาง ทางเดินอาหาร กระดูก เป็นต้น
  - การติดเชื้อแพร่กระจาย ไข้ เหงื่อออกตอนกลางคืน อ่อนเพลีย น้ำหนักลด ท้องเสีย ซีด ปวดท้อง ไม่มีแรง มึนงง คลื่นไส้ อาเจียน ต่อมน้ำเหลืองโ ตับโต
  - เยื่อหุ้มสมองอักเสบ ม้ามโต ปวดศรีษะ คอแข็ง ครั่นเนื้อครั่นตัว ไข้ คลื่นไส้ อ่อนเพลีย เบื่ออาหาร ไม่ค่อยรู้สึกตัว
  - การติดเชื้อยีสต์ในปาก มีฝ้าขาวในปาก เหงือก ลิ้น และกระพุ่งแก้ม เบื่ออาหาร
  - การติดเชื้อยีสต์ในช่องคลอด แสบ คันในช่องคลอด ตกขาว
  - Histoplasmosis ไข้ น้ำหนักลด มีรอยโรคบนผิวหนัง หายใจลำบาก ซีด ต่อมน้ำเหลืองโต
  - จอประสาทตาอักเสบจากเชื้อ CMV มองไม่เห็น เห็นอะไรลอยไปลอยมาโดยไม่มีวัตถุจริง เห็นแสงแวบ
  - ลำไส้อักเสบ ท้องเสีย น้ำหนักลด ปวดท้อง
  - เริม ตุ่มน้ำพองใสบนผิวหนัง ปวดแสบปวดร้อน มีแผล คันบริเวณริมฝีปาก ทวารหนัก อวัยวะเพศ
  - อีสุกอีใส และงูสวัด คัน ปวดแสบปวดร้อน ตุ่มน้ำพองใสบนผิวหนังเป็นกลุ่มๆ ไข้ ปวดกล้ามเนื้อ ครั่นเนื้อครั่นตัว ผื่นผิวหนัง
  - Kaposi’s sarcoma รอยโรคบนผิวหนังสีม่วง บริเวณใบหน้า อวัยวะเพศ แขนขา ในปาก หรืออวัยวะภายใน
  - หูดบริเวณอวัยวะเพศ หูดบริเวณอวัยวะเพศ หรือ ทวารหนัก
  - เนื้องอกบริเวณอวัยวะเพศ มะเร็งปากมดลูก หรือ ทวารหนัก
  - Oral “hairy” leukoplakia รอยโรคสีขาวบริเวณข้างลิ้น หรือกระพุ้งแก้ม ไม่เจ็บ
  - เนื้องอกในระบบประสาท สับสน ทำอะไรช้าลง พฤติกรรมเปลี่ยนแปลง ชัก

การรักษา และยาป้องกันโรคติดเชื้อโรคฉวยโอกาส

การรักษาขึ้นอยู่กับชนิดของโรคติดเชื้อฉวยโอกาส บุคคลที่มีความเสี่ยงสูงจะติดเชื้อ มักจะได้รับยาป้องกันโรค เพื่อป้องกันการติดเชื้อ ดูจากระดับความเสี่ยงของผู้ป่วยในการติดเชื้อฉวยโอกาส โดยใช้จำนวนทีเซลล์ CD4 ของผู้ป่วย ในการรักษาดังนี้:

การติดเชื้อ ควรให้ยาป้องกันโรคเมื่อใด

Pneumocystis jirovecii CD4 <200 เซลล์ / mm3 หรือCandidasis oropharyngeal (ดง)
Toxoplasma gondii CD4 <100 เซลล์ / ลบ.ม. และเป็นบวก Toxoplasma gondii
IgG immunoassay
Mycobacterium avium คอมเพล็กซ์ CD4 <50

การป้องกันโรคติดเชื้อโรคฉวยโอกาส

การติดเชื้อฉวยโอกาสอาจทำให้เกิดโรครุนแรง จึงให้ความสำคัญกับมาตรการป้องกันการติดเชื้อเป็นอย่างมาก กลยุทธ์ดังกล่าวมักจะรวมถึงการฟื้นฟูระบบภูมิคุ้มกันโดยเร็วที่สุดหลีกเลี่ยงการสัมผัสกับสารติดเชื้อและการใช้ยาต้านจุลชีพ หรือ ยาป้องกันโรค เพื่อต่อต้านการติดเชื้อเฉพาะโรค

ฟื้นฟูระบบภูมิคุ้มกัน

- - ในผู้ป่วยที่ติดเชื้อเอชไอวี การเริ่มการรักษาด้วยยาต้านไวรัสมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการฟื้นฟูระบบภูมิคุ้มกัน และลดอัตราการติดเชื้อฉวยโอกาส
  - ในผู้ป่วยที่ได้รับเคมีบำบัดการเสร็จสิ้น และการฟื้นตัวจากการรักษาเป็นวิธีหลักในการฟื้นฟูระบบภูมิคุ้มกัน ในกลุ่มย่อยที่เลือกของผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงสูงสามารถใช้ปัจจัยกระตุ้นของอาณานิคม granulocyte (G-CSF)เพื่อช่วยในการฟื้นฟูระบบภูมิคุ้มกัน

หลีกเลี่ยงการสัมผัสเชื้อ

- - การรับประทานเนื้อสัตว์ หรือไข่ ที่ไม่ผ่านการปรุงสุก ผลิตภัณฑ์นม หรือน้ำผลไม้ที่ไม่ผ่านการฆ่าเชื้อ
  - แหล่งที่เป็นไปได้ของวัณโรค (สถานพยาบาลที่มีความเสี่ยงสูง และ ผู้ป่วยที่เป็นวัณโรค)
  - การสัมผัสอุจจาระทางปาก
  - การสัมผัสกับสัตว์เลี้ยงในฟาร์มโดยเฉพาะผู้ที่มีอาการท้องร่วง: แหล่งที่มาของToxoplasma gondii , Cryptosporidium parvum
  - อุจจาระแมว แหล่งที่มาของToxoplasma gondii , Bartonella spp .
  - ดิน / ฝุ่นในพื้นที่ที่มีเป็นที่รู้จักกัน histoplasmosis , coccidiomycosis
  - สัตว์เลื้อยคลานนก และเป็ดที่มีเป็นแหล่งทั่วไปของเชื้อ Salmonella
  - การมีเพศสัมพันธ์ที่ไม่มีการป้องกันที่มีบุคคลที่มีที่รู้จักกันการติดเชื้อติดต่อทางเพศสัมพันธ์

อ่านบทความอื่น ๆ ที่น่าสนใจ

อ้างอิงข้อมูลจากเว็บไซต์ :

การติดเชื้อตามโอกาส https://hmong.in.th/wiki/Opportunistic_infection
การติดเชื้อโรคฉวยโอกาส https://ym2m.lovecarestation.com/การติดเชื้อโรคฉวยโอกาส/